Pocztówka z Chicago

Jak mało wiemy o życiu i mentalności obywateli USA, przekonałem się podczas pobytu w Chicago.

Wiele mitów o tak zwanym amerykańskim liberalnym stylu życia utrwaliło się w Europie i oczywiście w Polsce. Moją uwagę podczas tej wyprawy skupiłem na sprawach bliskich mojemu środowisku, a więc problemom szkolenia i egzaminowania kierowców w najbardziej zmotoryzowanym kraju świata, kolebce nowoczesnej motoryzacji.

Stan Illinois od kilku lat wprowadza obowiązkowy program kształcenia młodocianych kierowców od 15 roku życia do uzyskania pełnoletności, tj. 21 lat. Władze stanu Illinois pod naciskiem opinii publicznej postanowiły podnieść fatalny ich zdaniem stan bezpieczeństwa na drogach – liczba śmiertelnych wypadków jest dwukrotnie niższa niż w Polsce ? od wprowadzenia programu edukacyjnego dla młodzieży do szkół oraz OSK. Całkowita jak na warunki USA nowość, jak na razie jeszcze niestosowana powszechnie w innych stanach, polega na pełnym i stale monitorowanym procesie podnoszenia kwalifikacji młodych kierowców z naciskiem na jazdę zarówno pod kontrolą instruktora, jak i osoby towarzyszącej.

Zanim przedstawię państwu system szkolenia, z którym się zapoznałem w czasie pobytu w Chicago, chciałbym zacytować twórcę tego rozwiązania, sekretarza stanu Illinois, pana Jesse’ego White’a:

„Stan Illinois uchodzi za przodujący w zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego. Na przestrzeni ostatniej dekady wprowadził jedne z najbardziej wymagających przepisów bezpieczeństwa ruchu drogowego w kraju. Jako zwolennik bezpiecznej jazdy wdrażam w moich biurach surowe działania przeciw pijanym i nieuważnym kierowcom. Stan Illinois przyjął również jedne z najsurowszych standardów nakreślających najwyższe wymogi dla młodocianych kierowców”.

Popatrzmy i oceńmy system kształcenia młodzieży, ponieważ osoby pełnoletnie mogą samodzielnie decydować o formie i sposobie uzyskiwania prawa jazdy. Nie muszą przechodzić żadnego szkolenia i jest całkowicie obojętne, w jaki sposób przygotują się do egzaminu.

Jednak sprawą podstawową dla wszystkich jest jak najszybsze opanowanie umiejętności prowadzenia samochodu, ponieważ w większości osiedli mieszkaniowych, położonych z dala od szkół i centrów handlowych, życie bez samochodu, przy braku komunikacji publicznej, jest niemożliwe. Obowiązek całkowitej opieki rodzicielskiej kończy się, gdy dziecko osiągnie 14 lat i na ogół rozpoczyna naukę w odpowiedniku naszego gimnazjum. Również tradycyjny model rodziny, w którym mężczyzna zarabia na życie, a żona zajmuje się dziećmi i oczywiście wozi je na wszystkie szkolne i pozaszkolne zajęcia samochodem, powoli się zmienia. Problem samodzielnego transportu pozostaje coraz bardziej istotny. Koszt paliwa ? 4 dolary za galon ? nie jest przez przeciętną rodzinę brany pod uwagę. Możliwość nabycia używanego pojazdu za bardzo symboliczną sumę sprawia, że najpoważniejszym problemem dla większości młodych obywateli jest uzyskanie jak najwcześniej uprawnień do jazdy samochodem i niezależnej egzystencji. Wychodząc naprzeciw takim oczekiwaniom, opracowano i wprowadzono w życie nowatorski i zabezpieczający przed groźnymi następstwami wypadków drogowych program kształcenia początkujących kierowców.

Zobaczmy, jak przedstawia się program stopniowanych uprawnień do prowadzenia pojazdów.

Składa się on z trzech etapów.

I. Program stopniowanych uprawnień do prowadzenia pojazdów (GDL)

Program stopniowanych uprawnień do prowadzenia pojazdów (Illinois Graduated Licensing ? GDL) polega na trzyetapowym zdobywaniu pełnych uprawnień przez osoby w wieku 15 ? 20 lat. W wieku 15 lat młodzi kierowcy uzyskują zezwolenie na naukę jazdy, a prawo do przejścia do kolejnego etapu zdobywają w oparciu o swoje zachowanie za kierownicą. Każdy etap procesu GDL obejmuje określone wytyczne dla nastoletnich kierowców.

II. Etap zezwolenia na naukę jazdy ? kierowcy w wieku 15 lat

Zezwolenie uzyskuje się w Sekretariacie Stanu

Osoby w wieku 15 ? 17 lat mogą otrzymać zezwolenie na naukę jazdy po rozpoczęciu szkolenia w licencjonowanym ośrodku lub pod warunkiem, że podejmą je w ciągu najbliższych 30 dni. Koszt takiego przeszkolenia to 300 ? 350 dolarów. Zezwolenie na naukę jazdy jest ważne przez 24 miesiące. Osoba powyżej 16. roku życia musi posiadać takie zezwolenie przez co najmniej dziewięć miesięcy przed otrzymaniem prawa jazdy. Osoby w wieku powyżej 17 lat i trzech miesięcy mogą ubiegać się o zezwolenie na naukę jazdy bez konieczności zapisania się na kurs. Przy ubieganiu się o zezwolenie należy poddać się badaniu wzroku i zdać egzamin pisemny na daną kategorię prawa jazdy. Przepisy stanu Illinois wymagają, aby osoby poniżej 16. roku życia ubiegające się o prawo jazdy przeszły co najmniej 50 godzin szkolenia praktycznego, w tym 10 godzin w porze nocnej.

Kierowca musi posiadać zezwolenie na naukę jazdy przez co najmniej dziewięć miesięcy.

III. Etap wstępny ? kierowcy w wieku 16 ? 17 lat

• Obowiązuje zakaz jazdy w godzinach nocnych ? od niedzieli do czwartku od godz. 22 do 6 oraz od piątku do soboty od godz. 23 do 6 (lokalnie obowiązywać mogą inne ograniczenia).

• Aby przejść do etapu pełnych uprawnień, kierowca nie może zostać skazany za naruszenie przepisów ruchu drogowego przez sześć miesięcy poprzedzających ukończenie 18. roku życia. Skazanie za naruszenie przepisów ruchu drogowego na etapie posiadania częściowych uprawnień może spowodować przedłużenie ograniczeń na okres po ukończeniu 18 lat.

• Wszyscy pasażerowie muszą mieć zapięte pasy bezpieczeństwa.

• Przez pierwszych dwanaście miesięcy posiadania uprawnień lub do ukończenia 18. roku życia (w zależności, co nastąpi wcześniej) liczba pasażerów jest ograniczona do jednej osoby poniżej 20. roku życia, chyba że pasażerem (lub pasażerami) jest rodzeństwo, rodzeństwo przyrodnie, dziecko lub pasierb kierowcy. Po tym okresie liczba pasażerów jest ograniczona do jednej osoby na przednim siedzeniu oraz do takiej liczby osób na tylnym siedzeniu, jaka odpowiada liczbie zamontowanych tam pasów bezpieczeństwa.

• Kierowcy poniżej 19. roku życia nie mogą korzystać podczas jazdy z telefonów bezprzewodowych/komórkowych, chyba że wystąpi konieczność skontaktowania się z przedstawicielami służb porządku publicznego, służby zdrowia lub służb ratunkowych.

• Wysyłanie wiadomości tekstowych podczas jazdy jest zabronione.

Etap pełnych uprawnień ? kierowcy w wieku 18 ? 20 lat

• Brak ograniczeń wiekowych z wyjątkiem przypadków, gdy kierowca nie przeszedł z etapu częściowych uprawnień do etapu pełnych uprawnień.

• Kierowcy poniżej 19. roku życia nie mogą korzystać podczas jazdy z telefonów bezprzewodowych/komórkowych, chyba że wystąpi konieczność skontaktowania się z przedstawicielami służb porządku publicznego, służby zdrowia lub służb ratunkowych.

• Wysyłanie wiadomości tekstowych podczas jazdy jest zabronione.

Przykładowe pytania kontrolne z egzaminu państwowego dotyczące omawianej części materiału.

1. Nastoletni kierowca posiadający częściowe uprawnienia do prowadzenia pojazdów może przez pierwszych 12 miesięcy przewozić tylko dwóch pasażerów poniżej 20. roku życia.

Prawda/fałsz

2. Aby otrzymać nadzór sądowy za naruszenie przepisów ruchu drogowego, osoba niepełnoletnia musi stawić się w sądzie z rodzicem/opiekunem prawnym, a także wziąć udział w kursie bezpiecznej jazdy.

Prawda/fałsz

3. Rodzic lub opiekun prawny może zażądać unieważnienia prawa jazdy osoby nieletniej w dowolnym momencie przed ukończeniem przez tę osobę 18 lat.

Prawda/fałsz

 Jak Państwo widzą, przystąpienie do egzaminu państwowego to czysta formalność dla osoby od pięciu lat poruszającej się na co dzień samochodem.

Program egzaminu

Egzamin pisemny

Na egzaminie podstawowym wymagana jest umiejętność:

• Rozpoznawania znaków drogowych na podstawie kształtu, koloru lub symbolu.

• Rozpoznawania sygnałów oraz znaków poziomych (na jezdni).

• Odpowiedzi na pytania wielokrotnego wyboru oraz pytania typu prawda/fałsz dotyczące przepisów ruchu drogowego, bezpieczeństwa, zapobiegania wypadkom oraz wyposażenia pojazdu.

Egzamin praktyczny

Każdy nowy kierowca może być zobowiązany do zdania egzaminu praktycznego. Ponadto wszyscy kierowcy muszą przystępować do egzaminu pisemnego co osiem lat, z wyjątkiem tych, którzy nie byli karani za wykroczenia drogowe. Nowi kierowcy od 75. roku życia oraz wszyscy kierowcy odnawiający prawo jazdy po ukończeniu 75 lat muszą zdać egzamin praktyczny. Jeżeli w kartotece kierowcy odnotowano udział w wypadku lub inne naruszenie przepisów drogowych, może on zostać zobowiązany do przystąpienia do egzaminu pisemnego i/lub egzaminu praktycznego. Nowi kierowcy od 18. roku życia mogą zapisać się na zajęcia w community college lub prywatnym ośrodku szkolenia kierowców dla dorosłych. Szczegółowych informacji udzielają organizatorzy kursów.

Aby zdać egzamin praktyczny, zdający musi udostępnić pojazd, który:

• Jest zarejestrowany i wyposażony odpowiednio do danej kategorii prawa jazdy.

• Spełnia normy sekretarza stanu dotyczące stanu pojazdów.

• Posiada odpowiednie ubezpieczenie. Przed przystąpieniem do egzaminu należy przedstawić dowód ubezpieczenia.

• Ma ważne tablice rejestracyjne stanu Illinois (przednia i tylna) oraz ważną naklejkę rejestracyjną. Jeśli pojazd jest zarejestrowany poza stanem Illinois, musi spełniać wymogi rejestracyjne danego stanu.

• Pojazd musi zostać doprowadzony do wydziału komunikacji przez kierowcę posiadającego ważne prawo jazdy/zezwolenie.

Podczas egzaminu zdającemu może towarzyszyć wyłącznie egzaminator. W samochodzie nie mogą przebywać dzieci ani zwierzęta domowe. W czasie egzaminu praktycznego kierowca i egzaminator muszą mieć zapięte pasy bezpieczeństwa, zgodnie z obowiązującymi przepisami. Egzamin nie zostanie zaliczony, jeśli zdający naruszy jakikolwiek przepis ruchu drogowego lub dopuści się jakiegokolwiek niebezpiecznego działania podczas egzaminu.

Ocenie podlega umiejętność wykonania kilku zadań i manewrów, w tym między innymi:

• Uruchamianie pojazdu ze sprawdzeniem elementów sterowania pojazdem, takich jak hamulec ręczny i lusterka. Przed uruchomieniem pojazdu należy wyregulować siedzenie, pasy bezpieczeństwa, lusterka i inne elementy wyposażenia. Wszystkie wymagane elementy wyposażenia wymienione w rozdziale 12 muszą działać prawidłowo.

Wolne cofanie pojazdu, prosto i płynnie, na dystansie około 50 stóp. Podczas cofania należy obrócić głowę w prawo i patrzeć do tyłu. Zawracanie z wykorzystaniem bocznej uliczki po lewej stronie. Przed wykonaniem skrętu w boczną uliczkę należy włączyć lewy kierunkowskaz. Wycofać samochód z uliczki, pozostając na swojej połowie jezdni.

Parkowanie i ruszanie pod górkę. Parkowanie i ruszanie z górki.

• Kierowanie pojazdem z uwzględnieniem wszystkich znaków drogowych, urządzeń kontrolnych, oświetlenia, pierwszeństwa przejazdu, oznakowania nawierzchni i właściwego korzystania z kierunkowskazów.

W dwóch korespondencjach starałem się przedstawić Państwu podobne, lecz nie identyczne sposoby szkolenia w krajach o podobnej kulturze prawnej. Mają one jedną wspólną cechę ? wydłużają do kilku lat czas dochodzenia do samodzielnego i możliwie bezpieczniejszego sposobu uzyskiwania podstawowego dokumentu, jakim jest prawo jazdy. Stanowi ono najważniejszy dokument, jakim posługuje się dorosły obywatel, a jak wykazuje codzienna praktyka, jest również niezbędny do życia zawodowego. Jest jeszcze jeden ważny i być może najważniejszy z pedagogicznego punktu widzenia spajający te systemy łącznik ? trwająca przez okres wstępnego szkolenia nieustanna kontrola zachowań nowego kierowcy na drodze. Szkolenie może zostać w każdym momencie przerwane. Tak więc młodociany kierowca, aby osiągnąć wymarzony cel, uczy się nie tylko kultury i poprawnej pod każdym względem jazdy, ale również ? co jest szalenie istotne ? odpowiedzialności w podejmowaniu właściwych decyzji. Jest to program edukacyjny, w realizację którego wpisana jest oczywiście rodzina, szkoła, OSK oraz Biuro Sekretarza Stanu. Realizacja takiego programu przynosi oczekiwane rezultaty w postaci widocznej i stale malejącej liczby śmiertelnych wypadków. Stwarza to oszczędności idące w miliardy dolarów i obniżki kosztów społecznych związanych z ruchem drogowym.

Jesteśmy świadkami i uczestnikami wprowadzania przez resort koniecznych zmian mających zapewnić nam poprawę bezpieczeństwa do poziomu reszty Europy. Jak fatalnie zniekształcono w procesie legislacyjnym bardzo słuszne i konieczne zmiany, pokazuje codzienna udręka spowodowana indolencją naszej administracji.

Do większości znanych przytaczanych i krytykowanych na łamach miesięcznika pomysłów reformowania, które naszym zdaniem nie przyniosą oczekiwanych i pozytywnych rezultatów, będę na pewno wielokrotnie wracał.

Dzisiaj chciałbym zwrócić uwagę na rozbieżności pomiędzy opisanymi systemami szkolenia a znanymi nam z europejskich szkół jazdy. Są one oparte na sformalizowanych tradycyjnych strukturach przeznaczonych do szkolenia dorosłych i dojrzałych 18-letnich obywateli. W trakcie tradycyjnych trwających do kilku miesięcy kursów, organizowanych w siedzibach OSK, opartych na szkoleniach teoretycznych oraz jazdach na placach manewrowych i w ruchu drogowym. Wszystkie te szkolenia są podporządkowane szczegółowym instrukcjom i rozporządzeniom skonstruowanym przez odpowiednie urzędy. Tworzy to oczywiście konieczność prowadzenia niezmiernie dokładnych dokumentacji i sprawozdawczości wraz z biurokracją i nadzorem. Jak widać, nie przynosi to pożądanych przez twórców efektów, a w wydaniu polskim prowadzi do dezorganizacji pracy OSK i uniemożliwia rozsądną politykę ekonomiczną.

Powinniśmy w całkowicie odmienionym składzie personalnym powrócić do adaptacji znanych i sprawdzonych rozwiązań światowych. Nie ma żadnego logicznego powodu, aby tworzyć od podstaw nowy system szkolenia kierowców, pomijający znane i sprawdzone metody edukacyjne i dydaktyczne. Sukcesem Kanady i USA jest rozpoczęcie wychowania kierowcy już od 15 roku życia. Ten proces szkolenia trwa sześć lat i jest nieustannie kontrolowany.

Rozwiązywanie problemów BRD zza biurka, za pomocą nieprzemyślanych i nielogicznych przepisów polegających na systemie kontroli i sprawozdawczości, nie przyniesie oczekiwanych rezultatów.

Myślę, że nie do przecenienia byłby udział organizacji i stowarzyszeń w tworzeniu, wzorem innych, jasnych, prostych zapisów i unikaniu biurokratyzacji systemu szkolenia.

Na zakończenie serdecznie dziękuję panu Wojciechowi Wielichowi z Radia Chicago oraz Dariuszowi Gilowi za bezinteresowną pomoc w przygotowaniu tego materiału.

Wojciech Szemetyłło

Warto chyba przypomnieć starą, ale prawdziwą maksymę Jana Kochanowskiego:

Lecz jeśli prawda i z tego nas zbodzie,

Nową przypowieść Polak sobie kupi,

że i przed szkodą, i po szkodzie głupi.